«مسئله‌ی زن» در مطالعات قرآنی به زبان انگلیسی

دوشنبه ـ 9 آذر 1394

امروزه یکی از مهم‌ترین مسئله‌ها در جوامع اسلامی «مسئله زن» است. اوضاع و احوال اجتماعی و فرهنگی و اقتضائات دنیای مدرن بسیاری از پژوهشگران حوزه مطالعات اسلام و قرآن را به تکاپوی تفسیری جدید از قرآن در پیوند با این مسئله واداشته است. تنها در دو سه دهه اخیر ده‌ها کتاب و مقاله در این باب به زبان انگلیسی منتشر شده‌اند. حرف اصلی بسیاری از این پژوهش‌ها ـ که عمده آنها به دست زنان مسلمان انجام شده‌اند ـ آن است که تلقی برتری مرد بر زن در تصور اسلامی ارتباطی به قرآن ندارد و ناشی از تفاسیر مردسالارانه مفسران مسلمان در طول تاریخ است. رساله دکتری آمنه ودود یکی از نخستین پژوهش‌ها در این باب بود که در 1992 به چاپ رسید و سال گذشته ترجمه فارسی‌اش منتشر شد. ده سال پس از ودود، اسما بارلاس نیز کتابی در رد این گونه تفاسیر مردسالارانه نوشت. انتشار پژوهش‌ها در پیوند با موضوع «قرآن و زن» به‌زبان انگلیسی در سال‌های اخیر شتاب بیشتری گرفته است. به‌تازگی و فقط در همین یک‌سال اخیر سه کتاب به قلم نویسندگانی با خاستگاه‌ها و پیشینه‌های متفاوت منتشر شده‌اند. امیدوارم روزی برسد که ما هم سهمی در این قبیل پژوهش‌ها داشته باشیم یا دست‌کم فضایی فراهم شود تا پژوهش‌های دیگران را بخوانیم و بفهمیم و در یک‌کلام در ادبیات آکادمیک و جهانی «قرآن و زن» محلی از اعراب داشته باشیم.

چند سال پیش بررسی کتاب مشهور ودود را به‌عنوان پایان‌نامه کارشناسی ارشد به یکی از دانشجویانم پیشنهاد دادم. یکی از نتایج این پایان‌نامه شد انتشار مقاله‌ای که خوب یادم هست که کار مقابله و ویرایش آن را در سالن مطالعه کتابخانه دولتی برلین انجام دادم؛ مقاله‌ای ترجمه‌ای درباره روش تفسیری ودود به قلم اسما بارلاس زیر عنوان «بازخوانی متن مقدس از منظر زنان: تفسیر آمنه ودود از قرآن».