ایده‌ی نورمن کالدر و کتاب «قرآن و زن»

چهارشنبه ـ 14 آبان 1393

در جلسه‌ای که روز چهارم آبان به همت گروه مطالعات زنان پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد، به بهانه تحلیل کتاب «قرآن و زن» آمنه ودود حدود سی دقیقه درباره اسباب و زمینه‌های پیدایی تألیفاتی از این دست در دوره جدید حرف زدم. بعد از من، اعظم پویا و معصومه آگاهی به‌عنوان مترجمان کتاب و در پایان هم متینه‌سادات موسوی ـ که در پایان‌نامه‌ ارشدش به‌راهنمایی من به بررسی این کتاب پرداخته بود ـ نکاتی مطرح کردند.
بنای گفتارم در این جلسه را بر ایده نورمن کالدر گذاشتم که تفسیر و اختلافات آرای تفسیری را ناشی از مسئله‌ های بیرونی تحمیل‌شده بر متن می‌داند، ازجمله نظریه‌های کلامی درباره‌ی نبوت. کالدر در مقاله‌ای درخشان درباره توضیح چیستی تفسیر قرآن (که یکی از بهترین مقالاتی است که خوانده‌ام و ترجمه کرده‌ام) می‌گوید: «متن به‌تنهایی هم بی‌مسئله است و هم بی‌معنا. متن قرآن فقط زمانی معنادار است که به‌نحوی نظام‌مند در کنار ساختارهایی قرار گیرد که در خارج از قرآن به‌نحوی کمابیش مستقل حضور دارند ... در مورد آزر، ساختار داستانی درون متن آشکارا با ساختار مشهور داستانی بیرون متن اختلاف دارد» (بنگرید به: نورمن کالدر، «تفسیر از طبری تا ابن‌کثیر. معضلات توصیف گونه‌ای ادبی با استناد به داستان ابراهیم»، در: رهیافت‌هایی به قرآن، به‌کوشش و ویرایش مهرداد عباسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات حکمت، 1393، ص163-217). در واقع، کوشیدم نشان دهم این مسئله بیرونیِ تحمیل‌شده بر متن، اگر برای مفسران سنتی نظیر طوسی و زمخشری و فخررازی نظریات کلامی مرتبط با توحید و نبوت و امامت بوده است، مفسران مسلمان در دوره جدید همچون ودود و ودودها با مسئله‌های متفاوت دیگری چون حقوق زنان و آزادی عقیده و حقوق بشر و نظایر اینها روبه‌رو بوده‌اند و هستند. عمر این مسئله‌های جدید چندان طولانی نیست و پیدایی آنها در جهان اسلام طبعاً به نخستین مواجهه‌های جدی مسلمانان با تمدن غرب از حدود دو قرن پیش به این سو بازمی‌گردد.
در وبسایت پژوهشگاه، فایل‌های صوتی و تصویری این نشست قابل دسترسی است، اما متأسفانه گزارشی مکتوب از سخنرانی‌های جلسه در دسترس نیست. امیدوارم مجالی دست دهد و صورت مکتوب و بسط‌یافته این گفتار انتشار یابد.
لینک زیر حاوی فایل سخنرانیها و نشستهای پژوهشگاه است که بر اساس تاریخ برگزاری (آبان نودوسه) میتوان به فایل این جلسه دست یافت:
http://www.ihcs.ac.ir/Pages/Features/StaticPage.aspx?id=1640