دایرةالمعارف قرآن

«دایرةالمعارف قرآن» یا «ای‌کیو» (EQ) اثری مرجع در حوزه‌ی مطالعات قرآنی است که با رویکردی آکادمیک و مطابق با معیارهای بین‌المللی به سرویراستاری جین دمن مک‌اولیف تدوین شد و در نخستین سالهای قرن بیست‌ویکم (2001-2006) در پنج جلد (به‌علاوه‌ی جلد ضمیمه) در انتشارات بریل منتشر شد. بلافاصله پس از پایان کار انتشار نسخه‌ی انگلیسی این مجموعه، من و گروهی از دوستان و همکارانم به فکر ترجمه‌ی این دایرةالمعارف به زبان فارسی افتادیم و پس از چند سال کار مداوم، سرانجام جلد نخست ترجمه‌ی فارسی این مجموعه در بهار 1392 در مؤسسه‌ی انتشارات حکمت در تهران به چاپ رسید. جلد دوم این مجموعه در بهار سال 1393 و جلد سوم آن در بهار 1394 منتشر شد. سایر مجلدات این مجموعه در دست تهیه و انتشار است. «دایرةالمعارف قرآن» چکیده‌ای از دستاوردهای حدود یکصدوپنجاه سال قرآن‌پژوهی غربیان را در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی قرار می‌دهد. این دایرةالمعارف پنج‌جلدی زیرنظر گروهی از سرشناس‌ترین استادان مطالعات اسلامی و به قلم محققانی از ملیت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون در انتشارات بریل هلند به زبان انگلیسی تدوین شده است. هفتصد مدخل کوتاه و بلند این اثر به مفاهیم، شخصیت‌ها، رویدادها و باورهای ذکرشده در قرآن یا مرتبط با قرآن و نیز به موضوعات و مسائل بحث‌انگیز در حوزه‌ی مطالعات قرآنی اختصاص دارند. ترجمه‌ی فارسی این دایرةالمعارف، علاوه بر عرضه‌ی تصویری واقعی از فضای مطالعات قرآنی در غرب، رهیافت‌ها، مسئله‌ها و دغدغه‌های جدیدی را به دست‌اندرکاران حوزه‌ی مطالعات اسلامی در جامعه‌ی ما نشان خواهد داد.

از این مجموعه تا کنون کتاب‌های زیر منتشر شده است:

دایرةالمعارف قرآن (آ ـ ب)

جلد اول (1392)

دایرةالمعارف قرآن (پ ـ خ)

جلد دوم (1393)

دایرةالمعارف قرآن (د ـ ش)

جلد سوم (1394)

دایرةالمعارف قرآن (ص ـ گ)

جلد چهارم (1396)

دایرةالمعارف قرآن (ل ـ ی)

جلد پنجم (1399)

مجموعه «مطالعات قرآن و حدیث»

مجموعه «مطالعات قرآن و حدیث» از آغاز دهه‌ی 1390 خورشیدی در انتشارات حکمت شکل گرفته و دبیری و ویراستاری آن بر عهده من بود. این مجموعه با رویکردی آکادمیک و مطابق با معیارهای پژوهشی امروز در پی عرضه‌ی تصویری واقعی از پیش‌فرض‌ها، مسئله‌ها، روش‌ها و دیدگاه‌های جدید در مطالعات قرآن و حدیث و نمایاندن رهیافت‌ها و چشم‌اندازهای نوین مطالعات اسلامی به‌ پژوهشگران و علاقه‌مندان شاخه‌های گوناگون علوم انسانی و اجتماعی بود. در این مجموعه هفت کتاب منتشر شدند که مشخصات آنها از این قرارند:

1 رهیافت‌هایی به قرآن (1393)

مجموعه‌ی مقالات ویراسته‌ی جرالد هاوتینگ؛ ترجمه به‌کوشش و ویرایش مهرداد عباسی

2 شفاهی و مکتوب در نخستین سده‌های اسلامی (1393)

مجموعه‌ی مقالات نوشته‌ی گریگور شولر؛ ترجمه‌ی نصرت نیل‌ساز

3 قرآن و زن: بازخوانی متن مقدس از منظر یک زن (1393)

نوشته‌ی آمنه ودود؛ ترجمه‌ی اعظم پویا و معصومه آگاهی

4 تاریخ‌گذاری حدیث: روش‌ها و نمونه‌ها (1394)

مجموعه‌ی مقالات گروهی از محققان؛ ترجمه به‌کوشش و ویرایش سیدعلی آقایی

5 رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن (1394)

مجموعه‌ی مقالات ویراسته‌ی اندرو ریپین؛ ترجمه به‌کوشش و ویرایش مهرداد عباسی

6 تفاسیر صوفیانه‌ی قرآن از سده‌ی چهارم تا نهم (1395)

نوشته‌ی کریستین سندز/  ترجمه‌ی زهرا پوستین‌دوز

7 نگرش هایی به اسلام در مطالعات ادیان (1396)

مجموعه‌ی مقالات ویراسته‌ی ریچارد مارتین؛ ترجمه به‌کوشش و ویرایش مهرداد عباسی

مجموعه «اسلام‌پژوهی»

مجموعه «اسلام‌پژوهی» از سال 1396 خورشیدی در انتشارات کرگدن شکل گرفته و دبیری و ویراستاری آن بر عهده من است. هدف از این مجموعه معرفی پرسش‌ها و مسئله‌های جدید در مطالعات اسلامی و تبیین رهیافت‌ها و روش‌های نو در مواجهه با آنهاست. کتاب‌های این مجموعه همگی رویکردی آکادمیک دارند و پژوهش‌گران و علاقه‌مندان حوزه‌ی اسلام‌شناسی را با دغدغه‌ها و دستاوردهای نوین این حوزه در عرصه‌ی بین‌المللی آشنا خواهند کرد.
 

از این مجموعه کتاب‌های زیر در دست انتشارند:

1. مضامین اصلی قرآن

   نوشتۀ فضل‌الرحمان؛ ترجمۀ فاطمه علاقه‌بندی

2. نقل قرائات قرآن: مسئلۀ تواتر و پیدایی شواذ

   نوشتۀ شادی حکمت ناصر؛ ترجمۀ الهه شاه‌پسند و ولی عبدی

- اسلام و مدرنیته: تحول یک سنت فکری

   نوشتۀ فضل‌‌الرحمان؛ ترجمۀ زهرا ایران‌بان

- زبان به‌مثابه معجزه: قرآن شاهکار فرهنگ عربی

   نوشتۀ نوید کرمانی؛ ترجمۀ ملیحه احسانی‌نیک و لیلا ذوالقدری

- جغرافیای مطالعات اسلامی در غرب: خاستگاه، تداوم و تحولات

   مجموعه مقالات ويراستۀ عظيم نانجی؛ ترجمۀ مهرداد عباسی و عاطفه بیگدلی

پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی

از سال 1388 تا کنون راهنمایی، مشاوره و داوری ده‌ها پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد و رساله‌ی دکتری را به‌طور عمده در دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران برعهده داشته‌ام. فهرست زیر حاوی گزیده‌ای از پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی است که در آنها نقش استاد راهنما داشته‌ام و تا کنون به سرانجام رسیده‌اند.

پایان‌نامه کارشناسی ارشد

1- فاطمه محمدی، دیدگاه‌های غزالی درباره علوم قرآنی در جواهر القرآن و احیاء علوم الدین (1388)

2- مرضیه دیّانی، رویکردهای عالمان اسلامی درحل مسأله تناقض و تعارض در قرآن (1389)

3- راحله نوشاوند، ترجمه و نقد بخش دوم کتاب پیامبران کتاب مقدس در قرآن و منابع اسلامی نوشته روبرتو توتولی (1389)

4- مریم پورافخم، روش‌شناسی توشیهیکو ایزوتسو در تبیین مفاهیم اخلاقی و اعتقادی در قرآن (1389)

5- متینه‌سادات موسوی، ترجمه کتاب «قرآن و زن» نوشته آمنه ودود (1391)

6- فاطمه علاقه‌بندی، دیدگاه‌های قرآنی فضل‌الرحمان (1391)

7- زهرا پوستین‌دوز، ترجمه کتاب «تفاسیر عرفانی قرآن از سده چهارم تا هشتم هجری» نوشته کریستین سندز (1391)

8- عاطفه بیگدلی، پژوهش آبراهام گایگر درباره ارتباط قرآن با منابع یهودی (1392)

9- محمد نجفی، داستان‌های سوره کهف: بررسی مقایسه‌ای تفسیر ثعلبی و ابوالفتوح رازی (1392)

10- کلثوم بلوکی مقدم، بلعم باعورا: تصویر یهودی و اسلامی (1393)

11- مریم قیدر، معادل‌گذاری اعراب نحوی حال در ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن (1394)

12. عاتقه حیدری، سید اسداللّه خرقانی (د. 1315ش): بررسی آرای قرآنی و حدیثی (1395)

13. فاطمه عباسی، نظریه‌های اعجاز قرآن در عصر معاصر: توصیف، تبیین، نقد (1395)

14. سیده خدیجه حسینی، نظریۀ صرفه در اعجاز قرآن: بررسی خاستگاه‌ها و سیر تطوّر تاریخی (1396)

15- سمانه نوروزی، مفهوم «جاهلیت جدید» در نوشته‌های عالمان معاصر: بررسی مبانی و دیدگاه‌ها (1396)

16- اکرم آقابابایی، رهیافت عبدالعلی بازرگان به قرآن: بررسی مبانی و آرای تفسیری (1396)

رساله دکتری

1- مهدی مختارزاده، افزوده‌های توضیحی مترجمان قرآن در ترجمه‌های فارسی معاصر: تحلیل مبانی و گرایش‌ها (1396)

2- مریم‌السادات خلیلی آزاد، تعيين واژه‌های دخيل و زبان آنها در تفاسير قرآن: بررسی معيارها و ارزیابی نتایج بر اساس پژوهش‎های جدید (1396)

3- عاطفه ذوالفقاری‌فر: دفاعیه رحمت‌اللّه کَیرانوی هندی (د. 1308ق) از قرآن: تحلیل مضمونی و روشی باب پنجم اظهار الحق (1396)